Protokol ako PDF: HSB – Protokoll 4. Sitzung
1. Zahajenje
– Zahajenje štwórteho posedźenja prěnjeho Serbskeho sejma přez starobnostnu prezidentku Edith Pjenkowu.
2. Poskitk rozmołwy hosćam
– Jako hósć wita so župan Wojerowskeje župy „Handrij Zejler“ Marcel David Braumann, kiž slědowacu postrownu narěč dźerži:
„Lube sotry, lubi bratřa,
witam Was wutrobnje do centralnych serbskich kónčin našeje Łužicy! Mam to za dobru mysl, zo so kóždy raz w druhim regionje schadźujeće – kaž zwjazkowe předsydstwo Domowiny tež. Z tym so hižo prěnja zhromadnosć mjez serbskim sejmom a třěšnym zwjazkom jewi.
Jako župan župy “Handrij Zejler” Wojerecy je w prěnim rjedźe mój nadawk, zajimy Serbow w tutym regionje zastupować. Zdobom pak zwěsćam, zo mamy we Wojerowskich kónčinach wužadanja zmištrować, kotrež su podobne wšelakim druhim łužiskim regionam. Kaž snadź z medijow wěsće, leži mi zaměstnjenje serbskeje institucije na wutrobje, wšako smy w tutym nastupanju dotal takrjec běły blak.
Tohodla je rjenje, hdyž mamy kaž dźensa takrjec serbsku instituciju kaž serbski sejm znajmjeńša na wopyće. Jeli chceće sej snadź w přichodźe porjadny dom parlamenta natwarić, chcył Wam hižo nětko Wojerecy za to poručić. 🙂 [Přispomnjenje pismawjednika: Smiley je so na wuraznu próstwu knjeza Braumanna zasadźił.] Naše dróhi njejsu zatykane, a płaćizny za ležownosće a twary su přihódne. A nimo toho smy srjedźišćo mjez Budyšinom a Choćebuzom.
Běłych blakow pak je na zemjepisnej karće institucionelneho spěchowanja Serbstwa wjele wjac. Rěču rady wo “Budyskim centralizmje”, wo kotrymž njedawno w telewiziji rěkaše, zo je wón pozdatnje “historisce zrosćeny”. Alzow, to je fake, zo njebych prajił: falšowanje stawiznow. Hladajo na Wojerecy je to mjenujcy takle: Z lěta 1844 hač do 1935 je we Wojerecach poł ducenta titulow serbskich periodikow wuchadźało, a w samsnym času běše tež w Budyšinje aktiwne serbske publikowanje. Hišće krótko po wójnje běchu Wojerecy jedyn centrum zjawnje žiweho Serbstwa, doniž njebu w połstatych lětach politisce postajene, zo maja so serbske institucije w Budyšinje koncentrować. A z tym je institucionelne Serbstwo krok po kroku z Wojerec wućahnyło.
Tu w Ćisku je jedne z našich jadrow serbšćiny we Wojerowskim regionje. Kaž na přikład tež na Horach so ludźo tu prawidłownje zetkawaja, zo bychu hromadźe serbsce powědali a spěwali. Serbske dźěćace towarstwo Ćisk je do hód w domje Domowiny maćerjam a nam jako zastupjerjam župy a serbskeje přirady města ze spodobnym kulturnym programom demonstrowało, zo serbšćina tule žiwa wostanje . Kaž su dźěći pod režiju Dory Gebaueroweje hudźili, bě wulkotna wěcka!
W aktualnych zaměrach Załožby za serbski lud steji, zo je stabilizowanje a tworjenje nowych rěčnych rumow najwažniši nadawk załožby. Potajkim tež rěčnych rumow kaž tu w Ćisku! Tute rumy abo hnězda pak njemóžeš z Budyšina mjez Hošic hasu a Lawskimi hrjebjemi ze žiwjenjom pjelnić, ale jenož bjezposrědnje tam, hdźež su ludźo doma. Tohodla trjebamy decentralizaciju a regionalizowanje cyłeho spěchowanja – a to nic něhdy jónu, ale hač do spočatka noweje financneje periody załožby w lěće 2021!
Z Tobiasom Čižikom, jednaćelom Krabatoweho młyna, smój cyłołužiski centrum za dźěći a młodostnych namjetowałoj, kiž ma so w Čornym Chołmcu w domje Jurja Brězana zaměstnić. Tute zarjadnišćo ma so wosebje na nałožowanje resp. trenowanje nałožowanja serbšćiny měrić. W měsće samym chcemoj koordinatorku z běrowom měć, kotraž w zhromadnym dźěle z kubłanišćemi a staršimi jězby a poskitki organizuje.
Jako přikład za to słuži namaj w Choćebuzu skutkowaca serbska koordinatorka. So wě, zo chcemy nimo fascinowaceje městnosće serbskeho kuzłarja Krabata wšě městna zapřijeć, hdźež je serbskosć na wšelake wašnje žiwa, hač na přikład tu w Ćisku abo we Wojerowskim zwěrjencu, hdźež su wšitke zwěrjata tež serbsce wupokazane.
Štož naše postupowanje tu w župje wot běrokratije abo technokratije rozeznawa: Naše wuchadźišćo njeje někajki abstraktny plan, ale přirodnje zrosćene žiwjenje. W młynje w Čornym Chołmcu so hižo dwěsće ludźi čestnohamtsce za hajenje tutoho serbskeho biotopa angažuje. Loni je tam hižo tři tysac dźěći pobyło. Zamołwići su zwólniwi, wozrodźenje serbšćiny jako wužadanje přiwzać, derje wědźo, zo je rěč dotal jich słaba stronka. To ma historiske přičiny, na kotrychž woni sami wina njejsu. Kaž mi na polu serbskeje kultury aktiwny muž njedawno praješe: Hdyž su započeli Čornu Pumpu twarić, je mój nan serbować přestał.
Nětko so doba zmilinjowanja brunicy nachila, wšojedne, hač z wuhlowej komisiju abo bjez njeje. Přichod regiona hinaše faktory postajeja, kaž wyši měšćanosta Wojerec na nowolětnym přijeću praješe: Naš wodźacy wobraz tworitaj Krabat a jězorina. Historiski Krabat pak je so w našej domiznje dla swojeje přichilnosće serbšćinje zasydlił, a na dźensniši čas přenjesene bych prajić chcył: Hdyž wšědny dźeń dale a wjac ludźi serbšćinu wšudźe, hdźežkuli jeno móžno, nałožuje, budźe to duchowny a dušiny fundament derjeměća regionalneje towaršnosće w přichodźe sobu tworić. Dokelž je serbšćina rěč domizny!
W lońšim woprašowanju Domowiny su tři štwórćiny Serbow Wojerowskeho regiona, kotřiž su so wobdźělili, wotmołwili: Nam je serbšćina jako wuraz našeje narodneje identity jara wažna. Wjetšina serbowacych tule njeje so na šuli rěčnje wukmanić móhła, ale wjele wólneho časa do kursow, bjesadnych zarjadowanjow a dalšich zhromadnych prócowanjow na tutym polu inwestuje. Ale to so stawa na priwatnej bazy. Tohodla praju – a to je druha praktiska naprawa, za kotrejež zwoprawdźenje so naša župa zasadźuje: Trjebamy zrowastanjenje hornjoserbskeje rěčneje šule za dorosćenych, ale prošu nic w Budyšinje! A nic jenož za wučerjow a přistajenych serbskich institucijow, ale tež za kubłarki pěstowarnjow, sobudźěłaćerjow zarjadow a za wšitkich, kotřiž chcedźa z powołanskich abo priwatnych přičin serbsce wuknyć.
Ja sej jara wšě wučerki a wučerjow wažu, kotřiž so wo serbsku wučbu resp. cyłodnjowske poskitki w našim regionje staraja, hač w Kulowje, Wóslinku, Sprjewinym dole, Wulkich Zdźarach abo we Wojerecach. Sym lětsa woprawdźe serbski kulturny program z wysokim niwowom na Wojerowskej zakładnej šuli Při Worjole dožiwił. Tež skutkowanje kubłarkow w Čornym Chołmcu je mje přeswědčiło, jako sym ptačokwasny program jich pěstowarskich dźěći widźał. Wjeselu so, zo mamy z Achimom Glücklichom, nawodu wyšeje šule Na kromje města, horliweho a kompetentneho Serba jako kubłanskopolitiskeho poradźowarja župy. Chcemy z nim hromadźe jako župa dalše serbske cyłodnjowske poskitki wutworić. A wjeselu so hižo dźensa na zetkanje ze wšěmi pedagogami, kotřiž so za posrědkowanje serbšćiny zasadźuja.
Kubłanska a kulturna awtonomija stej njeparujomnej zakładaj přichoda serbskeho ludu. Štož serbsku kulturu nastupa, mamy po mojim měnjenju dosć swobody, serbskosć zwoprawdźeć. Porno kulturje pak je połoženje na polu kubłanja njespokojace, kaž zjawny list nawodow wšěch serbskich institucijow demonstruje. Při wšěm pak njepomha, kultusowymaj ministromaj zjawne listy pisać a wo to žebrić, zo njech stat nas z bědy pobrachowacych rěčnych kmanosćow wumóži. My smy za naš narodny dóńt sami zamołwići!
Tež serbske institucije maja so sebjekritisce přepruwować. Móža wšitcy sobudźěłaćerjo Serbskeho instituta serbsce? Je serbšćina wšudźe w serbskich institucijach jednanska rěč? Što su serbske institucije same zu rozšěrjenje serbskorěčnych rumow činili?
Domowina so samu jako domiznu wšěch Serbow wobhladuje. Kaž hižo prajach: Jako župan mam zajimy Serbow w regionje zastupować. Mjez nimi je hornjo- a delnjoserbsce rěčacych, katolikow, ewangelskich, sekularnych, měšćanow a wjesnjanow. A wězo tež ludźi, kotrymž serbšćina z mjenowanych historiskich přičin wažna njeje. Smy jenička župa, kotraž ma wšě druhe župy jako susodow. Poprawom su jowle wšě fasety Serbstwa doma, tohodla prajach w interviewje z Nowym Casnikom: My smy ta multikulti-župa.
Mjez nami je horliwych přiwisnikow serbskeho sejma a ludźi, kotřiž do njeho njewěrja. Ja mam zrozumjenje za wšěch, kotřiž bolostnych wosobinskich nazhonjenjow wosebje ze zaprajenjom serbskeho kubłanja dla konkluzije sćahnywši praja: Chcemy po nowych pućach kročić.
Zjawnosć za ćahańcu mjez Domowinu a sejmom zrozumjenje nima. Jako Serbja budźemy jenož wuspěšni, hdyž signal kooperacije wusyłamy. Tohodla sym Waše přeprošenje rady přiwzał a dźakuju so za składnosć, zo smědźach Wam swoje ideje předstajić. Na Wašim dźensnišim wuradźowanju tu w Ćisku přeju Wam wjele wjesela a wuspěcha!”
– Edith Pjenkowa: Serbski sejm je wotewrjeny za zhromadne dźěło na polu kubłanja a při wuwiću kubłanskich strukturow.
– Marcel David Braumann: Žane zrozumjenje za dalše zapušćenje a zničenje serbskich wsow. Dale wobsteji problem přeniskeje ličby wučerjow. Cyłodnjowske poskitki su dobra móžnosć lajkow sobu do kubłanskeho dźěło zawjazać.
– Hajko Kozel: Wuzběhnje zhromadnosće wobeju stronow na zakładźe mjezsobneho respekta. Wo trěbnosći nasydlenja serbskich institucijow měhło pak so hišće raz rozmyslić: Samo w Budyšinje su institucije jenož mały wuskutk na zdźerženje serbskeje identity měhli.
– Hanzo Wylem-Keł: Što dokładnje móže Serbski sejm po předstawje knjeza Braumanna přinošować? Kotru rolu měhł Serbski sejm hrać?
– Marcel David Braumann: Rozmołwu mjez Sejmom a Domowiny. Dokelž nic formalne institucije a zakonje njewožiwja Serbstwo, ale dobre ideje a jeje přesadźenje. Próstwa, při zasadnych prašenjach wo zhromadne zrealizowanje wojować. Njedawa žane awtomatizmy, tuž dyrbi so wobstajnje a zhromadnje na zwoprawdźenju regionalizacije dźěłać. Tuchwilny kubłanski system njeje reparablny. Dospołnje nowy započatk je trěbny, w formje swobodneho serbskeho šulstwa, kotrež ma so jako statnje připóznate šulstwo realizować. Nowe formy nošerstwa su nuznje trěbne, po tym zo smy hižo jednu generaciju rěče kmanych zhubili.
– Handrij Kluga: Dwaj centralnaj dypkaj při zwoprawdźenju kubłanskeje awtonomije budźa prašenje rěčneje šule za dorosćenych a wukubłanje dalšich wučerjow. Próstwa wo zhromadnym dźěle w kubłanskim wuběrku Sejma.
– Marcel David Braumann: Podpěra ideju zhromadneho dźěła, tež hdyž wokomiknje njebudźe časowych přičin dla do kubłanskeho wuběrka zastupić. Dawa pak hišće wjele njewužiteho potenciala, kotryž so wěsće rady na dźěle wobdźělić budźe.
– Werner Bejma: Chwalba za zjawne wustupowanje Serbskeho sejma a wosebje za internetny wustup. Strukturowa změna we Łužicy je jónkrótna šansa za zhromadne dźěło wšěch mocow a za mjezsobnu wuměnu mjez towarstwami. W towarstwach so jenož mało politisce debatuje. Namołwa k reformy kubłanskeho zakonja. Čas leći, zhromadne dźěło měło hižo w měsacach započnjeć, nic hakle za lětami.
3. Zwěsćenje přitomnosće zapósłancow
– Přitomnosć so přez lisćinu zwěsći.
– Wuslědk: 15 horjeka mjenowanych zapósłancow su přitomni. Wobzamknjenja, kotryž žadaja sebi absolutnu wjetšinu, móža so wobzamknyć.
– Dodawk: Tomaš Čornak wopušći posedźenje dočasnje w 16:40 hodź.. Ličba přitomnych so na 14 zniži.
4. Dowolnosć k zwukowemu a wobrazowemu nahrawanju
– Hanzo Wylem-Keł wopraša so přitomnych zapósłancow a hósćow, hač su přezjedni, zo so posedźenje na zwukowe a wobrazowe nahrawanje natoči.
– Přitomni wupraja jich přezjednosć.
5. Wobzamknjenje dnjoweho porjada
– Na nastork Uda Nykuša w dopołdnišim zarjadowanju dodaja so dnjowemu porjadej přidatne dypki. Z toho sćěhuje slědowacy namjet za dnjowy porjad (original w němskej rěči):
13:00 hodź. – 1. dźěl posedźenja
15:30 hodź. – Přestawka
16:00 hodź. – 2. dźěl posedźenja
18:00 hodź. – Kónc
1. Zahajenje
2. Poskitk rozmołwy hosćam (ca. 30 min.)
3. Zwěsćenje přitomnosće zapósłancow
4. Dowolnosć k zwukowemu a wobrazowemu nahrawanju
5. Wobzamknjenje dnjoweho porjada
6. Wozjewjenje termina a městnosće přichodneho posedźenja
7. Pruwowanje protokola
8. Rozprawy a protokoly wuběrkow a społnomócnjenych
9. Wobběhowe wobzamknjenja
10. Namjet: Poselstwo měra (namjet na změnu)
11. Namjet: Zasadźenje wuběrka za IT
12. Namjet: Kubłanska awtonomija rěč
13. Namjet: Kubłanska awtonomija kubłanski wjeršk
14. Namjet: Społnomócnjenje wuběrka wustawa/prawo
15. Namjety Uda Nykuša
a) Wjesne a měsćanske tafle w serbskej a němskej rěči
b) Kandidatura Hanza Wylem-Keła za wólby do parlamenta EU
c) Měrowa konferenca w Slepom
d) Wuslědk wuhlowje komisije
16. Namjet: Wudospołnjenje naroka zastupnistwa
17. Namjet: Wudospołnjenje manifesta
18. Namjet: Namjet na změnu za manifest
19. Dalše naležnosće
– Namjet so jednohłósnje přiwza.
6. Wozjewjenje termina a městnosće přichodneho posedźenja
– Hanzo Wylem-Keł wozjewji jako termin městnosć přichodneho posedźenja: dnja 09.03.2019 w Hodźiju w 13:00 hodź.. Dopołdniše zarjadowanje započina w 10:00 hodź..
7. Pruwowanje protokola
– Protokol 3. posedźenja Serbskeho sejma, dnja 12.01.2019 steji k wothłósowanju.
– Žane namjety změny abo wudospołnjenja.
– Protokol so jednohłósnje přiwza.
8. Rozprawy a protokoly wuběrkow a społnomócnjenych
– Za wuběrk za kubłanje, kulturu a młodźinu rozprawja Měrćin Krawc:
Dnja 25.01.2019 wotmě so telefonowa konferenca. Centralnej temje běchu:
1) Planowany kubłanski wjeršk składnostnje wuslědkow ewaluacije serbskich šulow w Delnjej Łužicy.
Wotpowědny namjet bu zapodaty (hlej dypk 13. dnjoweho porjada).
Na wědomje brali, zo Domowina swójsku klawzuru jako reakciju na wuslědki ewaluacije organizuje. Sejm měhł wšitkich na swobodne zarjadowanje přeprosyć.
2) Wuformulowanje kataloga powšitkownych žadanjow na politiku.
Wotpowědny namjet bu zapodaty (hlej dypk 12. dnjoweho porjada).
– Za wuběrk wustawa/prawo rozprawja Hajko Kozel:
Dnja 06.02.2019 womtě so telefonowa konferenca. Slědowace temy:
• Definicija nadawkow wuběrka. Su to 1) internje korporaciju „Zhromadźenstwo Serbow“ wutworić a 2) naslědnje na eksterne připóznce tuteje korporacije jako korporaciju zjawneho prawa přidźěłać.
• Wašnje spisanje statnych zrěčenjow.
• Jako móžny nadawk w přichodźe: Serbsku wustawu (w zmysle „Verfasstheit“, nic „Verfassung“) wudźěłać.
• Nawuknyć korektne wašnje spisanja prawniskich tekstow. Jako zazběh zestaješe Hajko Kozel wšelakore wupytane teksty hromadźe a rozdźěli je mjez sobustawami wuběrka a dalšimi zajimcami.
Měrćin Wałda wuzběhnje wažnosć zawjazanja kulturnych prašenjow do kubłanskeho wuběrka. Wuwije so krótka diskusija, kiž skónči z naspomnjenjom předsydstwa posedźenja, zo rěka wuběrk poprawom „Wuběrk za kubłanje, kulturu a młodźinu“ a zo potajkim hižo tute wobłuki zhromadnje wobjednawa.
– Jan Kosyk rozprawja w zwisku z přihotowanjemi wuběrka za IT:
Zetkanje mjez Janom Kosykom, Hagenom Domašku und Gunarom Krawcom je so wotměło, hdźež so organisatoriske prašenja wujasnichu, tak zo móže wuběrk swoje dźěło bórze započinać. Tak budźe bórze móže dokumenty Serbskeho sejma (wobzamknjenja, protokoly, atd.) wozjewić. (Hlej dypk 11. dnjoweho porjada).
– Měrćin Krawc informuje wo tuchwilny staw financow: Dźak mnohimi darjenjami steja Serbskemu sejmej tuchwilu něhdźe 2.500 € k dispoziciji. [Hlej tež deleka: Dodawk Hanza Wylem-Keła mjez dypkomaj 11. a 12.]
9. Wobběhowe wobzamknjenja
– Njepředleža žane wobběhowe wobzamknjenja.
10. Namjet: Poselstwo měra (namjet na změnu)
– Slědowacy namjet za změnu poselstwa měra (schwalene dnja 17.11.2018) zapoda Hanzo Wylem-Keł (namjetowane změny podšmórnjene, original w němskej rěči):
“My, serbski lud, Łužiscy Słowjenjo, zwuraznjamy našu njepowalnu wolu k nutřkownemu a wonkownemu měrej:
1. Wšitkich Serbow namołwjamy, so zjednoćić w našej wjelorakosći. Pohnujemy akt nutřkowneho wujednana, kiž měhł nalady wšitkich prudow w ludźe přijmać, njeprawdu dokumentować a mjezsobne wodaće, dowěru a sylnotu našeho ludu podpěrać.
2. Našim łužiskim krajownikam němskeje a druheje narodnosći a staćanam Zwjazkoweje republiki Němskeje posrědkujemy přeće, w přećelstwje a mjezsobnym respekće w našim zhromadnym kraju zhromadnje žiwi być. Smy zwólniwi, nas, našu rěč a našu kulturu jako trajne wobohaćenje do regiona a přez swoje mjezy wšěm k wužitku podać.
3. Za měr w Europje chcemy być móst mjez wuchodom a zapadom a měr tworjacy skutkować napřećo wšitkim narodam swěta.
Namjetuju za rozrěčenje a wothłosowanje finalneje wersije ca. 5 min. za wopodstatnjenje a zanjmjeńša 15 min. za wothłosowanje.”
– Kito Pjenk namjetuje, zo so poselstwo měra w pisomnej formje při mostowym swjedźenju w Mužakowje (předwidźane dnja 25.05.2019) přez zastupjera Serbskeho sejma zjawne přepoda.
– Namjet so jednohłósnje přiwza.
11. Namjet: Zasadźenje wuběrka za IT
– Slědowacy namjet zapoda Jan Kosyk (original w němskej rěči):
“Serbski sejm zasadźi stajny wuběrk za naležnosće IT, skrótka IT-wuběrk. Wuběrk je posłužbar za prezidij a PR-skupinu a ma slědowace nadawki:
• Zarjadnistwo datow a dokumentow
• Zarjwdowanje mailkowych adresow
• Zarjadowanje mailing-lisćinow
• Hladanje web-infrastruktury
• Zarjadowanje kontaktowych datow zapósłancow
• Škit a wěstota datow
Slědowace wosoby wuběrkej přisłušeja:
• Stefanie Kosicowa
• Ilona Urbanojc
• Hagen Domaška
• Jan Kosyk
• Gunar Krawc
• Tomaš Wornar
Dalše wosoby móža so po wobzamknjenju přiwzać.
Sobustawy wuběrka so su zawjazani za škit a wěstotu datow a za wobhladniwym wobchadom z jim dowěrjenymi datami, zo bychu zadźěwali škodźenju Serbskeho sejma. Sobustawstwo we wuběrku njewoprawni k zjawnym zastupjenju Serbskeho sejma.”
– Handrij Kluga namjetuje, jednotne dwu- abo třojorěčne wizitki zhotowić dać. Jan Kosyk zanpřečiwi, zo njeje to nadawk wuběrka za IT a město toho na PR-wuběrk pokaza. Johannes Heimrath poskići, tutón nadawk přewzać a zdobom nowowuhotowanje dalšich formalnych dokumentow (hłowy listow, atd.) přewjesć.
– Namjet so jednohłósnje wobzamkny.
[přestawka wot 14:50 – 15:30 hodź.]
– Dodawk: Postrowne słowa wjesneho předstejićela Ćiska, Jensa Zahrodnika.
Wjeselo, zo Serbski sejm w Ćisku schadźuje, rady w přichodźe zaso. Žiwa kultura započnje z rěču, nic jenož šuli, nic jenož drasty. Wojerecy ma wulki potencial. Wokolne wsy žiwja so wot města. Problem WITAJ-pěstowarnjow su falowace kubłarjo. Přeju Wam bórzomnu konstituciju, tež z přewzaćom zamołwitosće.
Wšojedne hač Domowina abo Sejm, wažna je ta wěc na sebi. Dołhož zhromadnje za zaměr wobchowanja serbskeje kultury a rěče dźěłaja podpěram to z cyłej wutroby.
Ze Sejmom mamy prěni raz gremij, kiž z administraciji na samsnym schodźenku rěči.
– Dodawk Hanza Wylem-Keła k finančnej rozprawy:
Měrćin Krawc ja nam prjede financnu rozprawu dał. Wutrobny dźak za darjenja; Towarstwo Smy z.t. móže kóždeu darićelej darjensku kwitowanku wustajeć. Štóž njeje ju awtomatisce dóstał njech so prošu hišće jónu přizjewi.
– Hagen Domaška: Prašenje k statusej Smy z.t.: Budźe dale jako eksterne towarstwo parlament přewodźeć?
– Po krótkej diskusij dojednachu so na slědowacy rozsud: Smy z.t. přewza nadawki, kiž Serbski sejm njemóže sam zwoprawdźić, hižo juristiskich přičinow dla (přiwzaće darjenjow, zastupjenje Sejma jako juristiska wosoba, atd.). Wotewrjene prašenja móžneho přemjenowanja, nowych wustawkow abo nowowólby předsydy njejsu naležnosć Sejma, tuž měhli so internje w towarstwje wujasnić.
12. Namjet: Kubłanska awtonomija rěč
– Slědowacy namjet zapoda jako zastupjer wuběrka za kubłanje, kulturu a młodźinu Měrćin Krawc (original w němskej rěči):
“Naćisk k wobzamknjenju:
Jako hnydomnu naprawu k spěchowanju šulskeho kubłanja serbskeje rěče a kultury w ramiku administratiwneje rewitalizacije rěče namołwjamy krajnej knježerstwje Sakskeje a Braniborskeje:
• Serbšćina je za serbskich maćeršćinarjow jako połnohódna maćeršćina a za němskich maćeršćinarjow jako połnohódna druha cuza rěč připóznać.
• We wšitkich šulach wobeju zwjazkoweju krajow je sposrědkowanje wědy wo serbskich stawiznach, serbskej kultury, identity a rěčy obligatorisce do wučbnych planow zakótwić a přesadźić.
Dokładne zestawa zrjadowanskich zakonjow a předpisow ma so zhromadnje ze Serbskim sejmom a ze serbskimi fachowymi zwjazkami a potrjechenymi wujednać.
Wyše toho podpěra Serbski sejm žadanje Domowinskej župy Budyšin za přewjedźenje eksterneje ewaluacije serbskich poskitkow na sakskich šulach po braniborskim přikładźe.
Wopodstatnjenje:
Dla mjenowaneho njepřipóznaća njeje tuchwilu wuknjenje serbšćiny na němskich gymnazijach atraktiwne a přistup k serbskeju gymnazijow poćeženy. Woboje njewotpowěduje šěrokej politiskej wole a tež nic w artiklomaj 6 a 25 sakskej resp. braniborskej wustawje kodifikowanym rukowanju aktiwneho spěchowanja wobchowanja, dalewuwića a wožiwjenju serbskeje rěče.
Posrědkowanje serbskeje kultury w sakskich a braniborskich šulach dźeń a bóle woteběra. To njewotpowěduje šěrokej politiskej wole mjezsobneho zrozumjenja mjez němskej a serbskej ludnosću.
Wóndana “eksterna ewaluacija poskitkow serbšćiny primarnych schodźenkow w kraju Braniborska” [„Externe Evaluation von Sorbisch/Wendisch-Angeboten der Primastufen im Land Brandenburg“] wurodźeše nowe dopóznaća, kiž dyrbja so tež wo situaciji w Sakskej zwěšćić.”
– Alexander Pólk: Nawjazajo na předchadźacu telefonisku diskusiju: Wěcownje přihłosuju namjetej, kaž je wón wuformulowany. Wotpokazam pak argument, zo šulerjo Serbskeho gymnazija Budyšin wučby serbšćiny dla su přežadani, dokelž dyrbja štyri rěče nawuknyć (serbšćinu, němčinu, jendźelšćinu a druhu cuzu rěč), abo zo je skutkuje to wottrašace na starši šulerjow. Nawopak wobhladuju to jako lěpšinu – na tutej šuli wuknješ wjace, hač na druhich. To njesměmy “přežadanja” dla redukować, ale dyrbimy jako pozitiwne wosebite wuznamnjenje zdźeržeć a direktnje z tym wabić.
– Werner Böhme: Dopominam so na podobnu diskusiju w 1990tych lět wo status wučby serbšćiny w šulach: Starši tehdy wotpokazachu, serbšćinu jako druhu cuzu rěč deklarować. Argumentowachu, zo tež jich serbske dźěći dyrbja wuknyć směć francowšćinu atd. – runje němskim dźěćom. Bychu so rozsudźić dyrbjeli: pak serbšćinu, pak francowšćinu/rušćinu/atd. by to było njelěpšina porno “internationalnje wusměrjenymi” němskimi dźěćimi, abo serbšćina by na woznam pozhubiła. Tohodla sym skěrje za maćernorěčne rozrisanje.
Zasadny problem je niska ličba šulerjow. Předmjet serbšćina so často na 7./8. hodźinu połoži atd. a tohodla wostanje njeatraktiwny. Problem je šulski zakoń z orientacjiu na ličbu šulerjow.
– Ilona Urbanojc: Namjet: Serbšćina změje jako škitana rěč wosebity status, ale so hewak dale kaž normalna cuza rěč wobjednawa.
– Aneta Zahrodnikowa: Dwě přispomnjeni:
1. Přikład Quebec: Winowatostne dwurěčne wuwučowanje za wšitkich šulerjow w rěčnym rumje. Dospołna “wunuzowana” imerzija. Dyrbi so pruwować, hač je ze šulskim zakonjom dojednajomne.
2. Wučba Serbšćiny na šulach ma husto nisku kwalitu, a jeje poskitk je wotwisny wot swojowólnosće šulskeje direkcije. Zwonkašulske struktury su husto efektiwniše při posrědkowanju rěče.
– Handrij Kluga: Wudospołnjenje teksta wo slědowace dypki:
• “zwěšćić a zjawnje spřistupnić kmane statistiske daty k slědowacymi dypkami:
1. ličba tuchwilu aktiwnych wučerjow předmjeta serbšćiny we wobeju zwjazkoweju krajow, kaž tež wočakowanych wotchadow staroby dla w běhu přichodnych 10 lět
2. ličba fachowych wučerjow, kiž serbsce wuwuća
3. ličba wučenych hodźinow w předmjeće serbšćina
4. ličba wupadnjenych hodźinow serbšćiny
5. ličba šulow, w kotrychž njebě móžne w zašłych 5 lět poskitk předmjeta serbšćiny zwoprawdźić, byrnjež próstwy staršich předleža.”
Na tute wašnje budźe móžno diskusiju na bazy přepruwajomnych faktow wjesć.
– Werner Böhme: Njebudźemy to dźensa rozrisać. Dyrbimy diferencować: SGB dyrbi wězo serbšćinu na wysokim niwowje wuwučować. To je jasnje. Dale trjebamy serbšćinu pak tež jako wobchadnu rěč. A to je problem, kaž knjeni Zahrodnikowa wopisa. Tohodla dyrbimy so dwojoraznje wusměrić: na jednym boku “wysoku” serbšćinu na SGB, na druhim boku wobchadnu rěč wšudźe druhdźe. Tak dyrbi naš cil rěkać.
– Tomaš Wornar: Serbšćinu jako cuzu rěč deklarować budźe kontraproduktiwne, kóždu cuzu rěč móžeć wotwolić. Trjebamy zwjazowace dwurěčne struktury, kaž na přikład w Quebecu, abo tež w Belgiskej. Jenož z obligatoriskimi strukturami docpěješ tutón cil.
– Měrćin Krawc: To je nětko njedorozumjenje: Serbšćina dyrbi so jako cuza rěč w tych šulach sydlenskeho ruma zawjesć, hdźež tuchwilu hišće docyła žadyn poskitk njeje. Hižo maćernorěčne šule měhli wězo tutón staw zdźeržeć.
– Alexander Pólk: Snano tute noworjadowanje w kročelach přewjesć? Hnydomne zwoprawdźenje po cyłym sydlenskim rumje by přećežowało. Kak by było, z Wojerecami započinać? Chcemy namjet na Marcela Braumanna sformulować, snadź jako prěni konkretny zhromadny projekt?
[16:40 hodź.: Tomaš Čornak wopušći posedźenje.]
– Ilona Urbanojc: Njeby so dyrbjało při statistiskim zwěsćenju wučerjow tež hnydom za rěčnej kmanosću wučerjow po zhromadnym europskim referenčnym ramiku pruwować?
– Tomaš Wornar: To dyrbi kubłanski wuběrk na druhim městnje rozsudźić.
– Namjet – ze změniami přez Handrija Klugu – so jednohłósnje wobzmakny.
– Aneta Zahrodnikowa do wuběrka za kubłanje, kulturu a młodźinu zastupi.
13. Namjet: Kubłanska awtonomija kubłanski wjeršk
– Slědowacy namjet zapoda Měrćin Krawc (original w němskej rěči):
“Wuběrk za kubłansku a kulturnu awtonomiju [sic] bu spółnomócnjeny, organizować a přewjesć kubłanski wjeršk w Delnjej Łužicy, po móžnosći zhromadnje ze wšitkimi w tutym wobłuku skutkowacymi akterami.
Zaměr je, wuslědki „eksterneje ewaluacije poskitkow serbšćiny primarnych schodźenkow w kraju Braniborska” [„Externe Evaluation von Sorbisch/Wendisch-Angeboten der Primarstufen im Land Brandenburg“] w serbskim ludźe wuhódnoćić a strukturelne a wobsahowe naprawy k polěpšenju situacije wotwodźeć a jich zwoprawdźenje zahajeć.”
– Namjet so jednohłósnje wobzamkny.
14. Namjet: Społnomócnjenje wuběrka wustawa/prawo
– Slědowacy namjet zapoda Hajko Kozel (original w němskej rěči):
“Naćisk k wobzamknjenju:
Wuběrk wustawa/prawo bu spółnomócnjeny, so zhromadnje ze serbskim ludu a dalšimi partnerami z wuwićom wustawy (“Verfasstheit”) serbskeho ludu a k tomu trěbnymi statnymi zrěčenjami zaběrać.
Jako nawoda wuběrka so Hajko Kozel pomjenuje a jako zastupjacy nawoda Hanzo Wilhelm-Keł.”
– Namjet so jednohłósnje wobzamkny.
[přestawka wot 17:00 – 17:30 hodź.]
15. Namjety Uda Nykuša
a) Wjesne a měsćanske tafle w serbskej a němskej rěči
– Wobsah: W serbskim sydlenskim rumje měhli na wjesnych a měsćanskich taflach serbske mjena cyle horjeka stać, a němske pod nimi. Jeli njedosaha městno, potom měhli so pomjenowanja gmejny abo wokrjesa zdać. Tuchwilu njesmědźa komuny to sami rozsudźić, přewaža zasady zarjadniskeho prawa.
– Hajko Kozel: Chcemy so woprawdźe z tym zaběrać? Je to hižo stara a ćahata diskusija – Tomaš Čornak móže nam swoje nazhonjenja zdźělić. Problemy su prěnjotnje zarjadniske předpisy. Njedobywamy sebi z tym nowych přećelow. Móžemy rady jako nadawk přiwzać, ale njeje wokomiknje žana wosebita wažnosć.
b) Kandidatura Hanza Wylem-Keła za wólby do parlamenta EU
– Wobsah: Hanzo Wylem-Keł jako zastupjer Serbskeho sejma měhł přez Łužisku Aliancu za wólby do parlamenta Europskeje unije kandidować.
– Hanzo Wylem-Keł: Cyle tak jednorje to z kandidaturu do parlamenta EU njeje. Je to jara krótkodobne. Wyše toho njeje wokomiknje trěbnosć spóznajomna. Lěpje je skutkowanje “wot deleka horje”, potajkim najprjede na komunalnej, potom na krajnej, a něhdźe w přichodźe na zwjazkowej a EU-runinje.
Štóž chce při přichodnej wólby za prawa mjeńšinow hłosować, tomu doporuću kandidata Bayerskeje partaje wolić. Partaja je tež w EFA zakótwjena a wězo by tež prawa Serbow sobu zastupowała.
c) Měrowa konferenca w Slepom
– Wobsah: Pósłać delegaciju Serbskeho sejma na měrowu konferencu w Slepom, dnja 08.05.2019, a symbolisce měrowe dojednanje z Domowiny podkłasć.
– Hanzo Wylem-Keł: W zasadźe dobra ideja. Njemóžemy Uda Nykuša sameho tam pósłać, dyrbimy jeho přewodźeć, tež hižo w organizatoriskich prašenjach.
– Alexander Pólk: Za symbolowu politiku je poprawom hišće pře zahe. Jeli chcemy woprawdźity wunošk, dyrbimy najprjede na polu realneje politiki dojednanje namakać. Nimo toho so na tutej konferency hłownje historiske problemy narěča, kiž Serbski sejm poprawom njepotrjechja (róla Domowiny w Delnjej Łužicy po 1945). Namjetuju, tajke symboliske gesty do přichoda přepołožić.
– Hagen Domaška: Snano dobra přiležnosć za powołanje wujednanskeje komisije, přirunajo w Južnej Africe 1994.
– Tomaš Wornar: Město toho, zo so štom sadźi je lěpje nowinsku zdźělenku k zarjadowanju wozjewić. Na tute wašnje pokazamy, zo je nam symbolika wědoma a zo smy zwólniwi za woprawdźite wujednanje. To je wunošniše, hač hoła symbolowa politika.
d) Wuslědk wuhlowje komisije
– Wobsah: Wuhódnoćenje kónčneje rozprawy wuhloweje komisije – wuskutki za Serbow.
– Hanzo Wylem-Keł: Zasadnje tema za hospodarski wuběrk, to na tutym městnje njetrjebamy wudiskutować.
– Hagen Domaška: Je statement Sejma nastupajo wuhloweho kompromisa předwidźane?
– Hanzo Wylem-Keł: Smy w decembru zdźělenku zapósłali. Zwěsćimy, zo naše žadanja so w kónčnej rozprawje njereflektuja.
– Hajko Kozel: Dyrbimy dale zjawnje naše žadanja wuprajić, na přikład: Prožym a Miłoraz dyrbja so na kóždy pad zdźeržeć. Narunanje za škody na kulturje a rěči žadać.
Štó je to poprawom docpěł, zo so Serbja znajmjeńša sydom króć w rozprawje jewja? Dyrbimy zwěsćić, kak daloko so naše zajimy z wobstejacymi projektami kryja.
– Tomaš Wornar: W rozprawje wopisanaj informaciskaj portalaj njedosahaja! Njesměmy so jenož z tym spokojić.
– Ilona Urbanojc: Škit Serbstwa je winowatosć krajow. Je nadawk stata a dyrbi so potajkim tež jako tajki wot stata zrozumić.
– Hagen Domaška: Je to historisce jónkrótna šansa rjec: “My to nochcemy, to njedosaha!” Domowina zaso wšitko za zawrjenymi durjemi wujedna. Nimamy wjele k přehraću, tuž móžemy razne žadanja wuprajić.
– Wobzamknjenje: Hač do měrca katalog žadanjow jako reakciju na wuhlowu papjeru wuformulować. Katalog so na přichodnym posedźenju wobzamkny. Mjez druhim slědowacy wobsah:
◦ Serbski sejm papjeru wotpokaza.
◦ Serbski sejm žada: žane dalše zničenje wjeskow, žane dalše zapusćenje serbskeho kulturneho a sydlenskeho ruma.
◦ Serbja měhli so na rozsudnym procesom rozdźělenja finančnych srědkow wobdźělić.
◦ Škody historiskeho rubježneho wudobywanja dyrbja so narunać. [Přispomnjenje pismawjednika: narunanje njerěka jenož finančneho razu, tajke narunanje pak so tež zasadnje njewuzamknje. Zapřijeće “narunanje” je tu w powšitkownym zmysle měnjene.]
◦ Dalše žadanja našeho wobzamknjenja k wuhlowej komisij z 2. posedźenja Serbskeho sejma, dnja 15.12.2018.
– Kónčne wuformulowanje namjeta přewza Hagen Domaška.
Dypki 16. do 18. dnjoweho porjada so na přichodne posedźenje přepołoža.
19. Dalše naležnosće
a) Kukowske Prašaki:
– Měrćin Krawc: Kukowske prašaki na diskusiju přeprosyć. Tež hdyž ně praja, smy jich znajmjeńša přeprosyli.
– Edith Pjenkowa budźe přeprošenje napisać.
b) Rozprawa wo spožčenju myta “Bautzener Frieden”:
Hanzo Wylem-Keł: Jara chwalobna z kotrej samozrozumliwosću organizatorojo dwurěčnosć na zarjadowanju přesadźichu.
c) Rozprawa wo wopyt pola wyšeho měsćanostu Choćebuza:
– Edith Pjenkowa rozprawja. Je so Serbskemu sejmej poskitk wuprajił, jedne z přichodnych posedźenjow w měsćanskim domje Choćebuza wotměć. Wo zastaranje a druhe organizatoriske prašenja by so wyši měsćanosta postaraw. Anna Kosacojc-Kozelowa móže to aranžować.
– Hanzo Wylem-Keł: Snadź jako dobra městnosć za planowanu kubłansku konferencu. To by mócny politiski signal był, wšako ma město nošerstwo tamnišich šulow.
– Kubłansku konferencu z kubłanskej klawzuru Domowiny zjednoćić? Na kóždy pad poskićić.